متن سخنرانی اسماعیل بقائی سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه در مراسم بزرگداشت هشتادمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد
(دوشنبه مورخ ۵ آبان –۱۴۰۴- مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه)
بسم الله الرحمن الرحیم
سرکار خانم دکتر انصاری، معاون محترم رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست،
جناب آقای استفان پریزنر، هماهنگ‌کننده محترم مقیم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران،
سفرای محترم و مدیران آژانس‌های سازمان ملل متحد در ایران،
همکاران محترم از وزارت امور خارجه،
شرکت‌کنندگان گرامی،
امروز به مناسبت هشتادمین سالگرد تصویب منشور سازمان ملل متحد گرد هم آمده‌ایم تا ضمن یادآوری اصول و اهداف عالیه سازمان ملل متحد و با قدرشناسی نسبت به همه دستاوردهای جمعی سازمان که آقای پریزنر به بعضی از آنها اشاره کردند، نسبت به وضعیت نابسمان موجود و روندهای نگران‌کننده جاری در سطح بین‌المللی تامل کنیم؛ وضعیتی که نتیجه عدم پایبندی برخی قدرت‌ها به مهمترین اصول و اهداف ملل متحد است؛ و روندی که می‌تواند همه دستاوردهای بشری در لگام زدن بر زور و خشونت و تجاوزگری را در معرض نابودی قرار دهد.
حضار گرامی،
سازمان ملل متحد نه صرفا بزرگترین و تنها نماد جهان‌شمول برای تعامل و همکاری جهت صیانت از صلح، تقویت همکاری، ارتقای احترام به حقوق بشر و کرامت انسانی، و پیشبرد توسعه و رفاه ملت‌ها است؛ بلکه نماد و نشانه عبر‌ت‌آموزی نوع بشر از دردها و رنج‌های گذشتگان است.
سازمان ملل متحد بر خاکستر جنگی عالمگیر و ویرانگر، و با درس‌آموزی از تجربه ناکام پیشین یعنی جامعه ملل که خود تلاشی در جهت جلوگیری از تکرار فاجعه جنگ اول جهانی بود، بنا نهاده شد. بی‌دلیل نیست که «در امان نگاه‌داشتن نسل‌های آینده از بلیه جنگ» به‌عنوان مهمترین فلسفه و کارویژه سازمان ملل متحد در صدر منشور سازمان نقش بست، «صیانت از صلح و امنیت بین‌المللی» در کنار «توسعه روابط دوستانه بین کشورها بر مبنای «احترام به اصل حقوق برابر» و «حق تعیین سرنوشت ملت‌ها» به عنوان دو هدف از اهداف اصلی سازمان تعیین شد، و «منع توسل یا تهدید به توسل به زور» در کنار «تعهد به احترام به تکالیف و موافقتنامه‌های بین‌المللی» و «تعهد نسبت به حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات» به عنوان قواعدی بنیادین در ماده ۲ منشور گنجانده شد.
احترام به حقوق برابر انسان‌ها و ملت‌ها که در اصل بنیادین حق تعیین سرنوشت ملت‌ها به‌عنوان یک اصل بنیادین حقوق بین‌الملل تجسم یافته است، مستلزم منع و نفی هرگونه دخالت و مداخله بیگانه در امور داخلی کشورها، خصوصا احترام به حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی دولتهاست است.
دوستان عزیز،
شوربختانه، اهداف و اصول منشور ملل متحد از همان بدو تاسیس سازمان ملل متحد در معرض نقض، دست‌اندازی، تفاسیر دلبخواهانه و سوء استفاده‌های مکرر از سوی طرف‌هایی قرار گرفت که تا به امروز نتوانسته‌اند خود را از ذهنیت و توهم «خود برتر پندار» استعماری رها کنند. و چنین شد که اکنون، تنها هشت دهه بعد از تاسیس سازمانی که در برگیرنده آرمان انسانی صلح، عدالت و کرامت انسانی بود، جهان ما با کابوس جنگ‌های بی‌پایان مواجه است، بی‌عدالتی در ابعاد مختلف غوغا می‌کند و کرامت انسانی قربانی طمع‌ورزی و نژادپرستی می‌شود.
اگر مروری بر تاریخ یکصد ساله اخیر در روابط بین‌المللی بیندازیم و تاملی کوتاه در وضعیت کنونی روابط بین‌المللی، از غرب آسیا تا کارائیب و آمریکای لاتین داشته باشیم، می‌بینیم که قانون‌شکنی‌ها و نقض‌های فاحش حقوق بین‌الملل که موجب و موجد فجایع بزرگ انسانی و جنگ‌های ویرانگر شده است، همواره از جانب بازیگرانی قدرتمند بوده است که خود را ورای قواعد حقوق بین‌الملل پنداشته و در یک دهه اخیر نیز با جعل مفهوم «نظم مبتنی بر قواعد»، ترتیباتی خودسرانه، خودخواهانه و سیال را به‌عنوان مبنای رفتارهای خود جایگزین «اصول و قواعد حقوق بین‌الملل» کرده‌اند.
«یکجانبه‌گرایی ستیزه‌جویانه» ای که اکنون راهنمای عمل آمریکا و متحدین آن در روابط بین‌الملل شده و جهان را دستخوش ناامنی و هرج و مرجی بی‌سابقه کرده است مبنایی جز همین «قاعده‌های ساختگی» که صرفا تامین‌کننده مطامع و منافع غیرقانونی است، ندارد. در دنیایی که بر مبنای این «قواعد» اداره می‌شود استفاده از زور و تهدید و ارعاب، عادی می‌شود، بی‌حرمتی به توافق‌ها و تعهدات حقوقی-بین‌المللی هیچ تبعاتی برای ناقضین ندارد، نقض‌های فاحش حقوق بشر و ارتکاب شدیدترین جنایات بین‌المللی-ولو در حد نسل‌کشی و امحای جمعی یک ملت- مورد حمایت قرار می‌گیرد، و در یک کلمه همه اصول و آرمان‌های ملل متحد به سادگی نادیده گرفته می‌شوند.
حضار گرامی،
اغراق نیست اگر ادعا کنیم که اصول و اهداف منشور ملل متحد و سامانه نهادین برآمده از آن که مبتنی بر حرمت‌گذاری به حقوق بین‌الملل و اصول بنیادینی چون احترام به حق تعیین سرنوشت ملت‌ها، احترام به حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی دولتها، منع توسل به زور، ممنوعیت مداخله در امور داخلی کشورها و امثالهم بوده است، هیچ‌گاه چنین در معرض فشار و تحریف و نقض از جانب قدرت‌هایی که از قضا در چارچوب شورای امنیت سازمان ملل متحد مکلف به صیانت از صلح و امنیت بین‌المللی شده‌اند، نبوده است.
باید به صراحت گفت که آمریکا و برخی از متحدین آن بزرگترین ناقضان اصول و اهداف منشور ملل متحد هستند. کافی است عملکرد این کشور و طرفی که به اعتراف صریح رئیس‌جمهور آمریکا «نایب یا پراکسی» آن به شمار می‌آید را مد نظر قرار دهیم؛ در این دو سال همزمان با ارتکاب بزرگترین نسل‌کشی مستمر تاریخ در فلسطین اشغالی، رژیم صهیونیستی به چندین کشور تهاجم نظامی‌کرد، مرتکب اقدامات تروریستی شد و خاک دو کشور را به اشغال درآورد. این در حالی است که همه این نقض‌های فاحش اصول و اهداف منشور با حمایت و همدستی کامل آمریکا و برخی طرف‌های اروپایی همراه بوده است به نحوی که نوعی بی‌کیفرمانی مطلق برای رژیم اشغالگر اسرائیل ایجاد شده و آمریکا حتی اقدام به تحریم و تهدید قضات دیوان بین‌المللی کیفری و دیوان بین‌المللی دادگستری به‌خاطر رسیدگی به جنایات ارتکابی در غزه نموده است.
در آنسوی جهان در منطقه کارائیب و آمریکای لاتین، آمریکا به بهانه‌هایی که قبلا بارها در همان منطقه آزموده شده است، حاکمیت ملی و حق تعیین سرنوشت ونزوئلا و برخی دیگر از کشورهای مستقل را نشانه گرفته است و بدتر اینکه سرزمین کشورهای همسایه را تبدیل به محلی برای سازماندهی و آماده‌سازی استفاده از زور علیه کشوری دیگر کرده است؛ و این یعنی اخلال در روابط دوستانه و حسن همجواری بین ملت‌هایی که در شرایط عادی، زیستی صلح‌آمیز و محترمانه‌ای با هم داشته‌اند.
بدون تردید اقدامات تحریک‌آمیز و تهدیدهای مستمر آمریکا علیه ونزوئلا، کوبا، کلمبیا، نیکاراگوئه، برزیل و دیگر کشورهای منطقه کارائیب و آمریکای لاتین محکوم و ناقض صلح و امنیت بین‌المللی است.
حضار محترم،
ایران حامی ثابت‌قدم در مسیر صلح و عدالت و کرامت انسانی و روابط دوستانه بین ملت‌ها به‌عنوان اصول بنیادین منشور ملل متحد است.
درست است که هر دو جنگ خانمانسوز جهانی از غرب و توسط اروپاییان شروع شد، اما دایره آتش آن همه جهان را در برگرفت و کشور ما نیز علیرغم اعلام بی‌طرفی از تبعات آن نه تنها مصون نماند، بلکه شاید حتی بیشتر از طرف‌های شروع‌کننده و درگیر در جنگ آسیب دید.
به همین دلیل ایران با دغدغه‌مندی واقعی و نگاهی امیدوارانه برای شکل‌دهی به جهانی که مانع از تکرار تجربه‌های تلخ جنگ شود کوشش کرد. در رابطه با جامعه ملل، طرف‌های پیروز جنگ مانع از حضور و مشارکت ایران در کنفرانس صلح ورسای شدند اگرچه ایران متعاقبا عضو جامعه ملل شد. ایران اما نقش مهمی در مذاکرات تدوین منشور سازمان ملل داشت و مشخصا برای مهار زدن بر آزادی عمل دولتها جهت توسل به زور تلاش کرد و خواستار تعریفی مشخص از مفهوم «تجاوز» در ماده ۳۹ منشور بود.
در این هشت دهه، ایران به رغم سوگیری‌های آشکاری که در قالب شورای امنیت سازمان ملل و برخی دیگر از اجزای آن دیده است، همواره به‌عنوان عضوی مسئول و اثرگذار برای صیانت از اصول و اهداف منشور تلاش کرده است. علیرغم اینکه سازمان ملل تحت نفوذ و سوء استفاده آمریکا و برخی دوستان آن، در جنگ هشت ساله صدام علیه ایران عملا در سمت متجاوز ایستاد، در دهه‌های بعد اقدام به صدور قعطنامه‌های غیرقانونی و ظالمانه علیه ما کرد، همین چندماه پیش حتی از صدور یک بیانیه ساده برای محکومیت تجاوز آشکار آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران طفره رفت، و علی رغم اینکه بارها در این پنج دهه قطعنامه‌ها و گزارش‌های نادرست به بهانه‌های حقوق بشری علیه ایران صادر کرد، ما هیچ‌گاه منشور سازمان را به نشانه بی‌حرمتی به اصول و اهداف آن پاره نکردیم، سازمان را نهادی بی‌خاصیت توصیف نکردیم، قضات دیوان‌های بین‌المللی را تهدید نکردیم و دبیرکل را عنصر نامطلوب نام ننهادیم. و این است رفتار ملتی ریشه‌دار، بابصیرت، شریف و مقتدر که بین اصالت اصول انسانی و اخلاقی و قانونی، و سوء استفاده از آنها تمایز قائل می‌شود و می‌داند در جهانی که اصول مشترک اخلاقی و انسانی برای زیست صلح‌آمیز و همراه با رعایت کرامت انسانی- یعنی همان اصولی که در قالب اصول و اهداف منشور تدوین شده‌اند- به حاشیه بروند، ناامنی و هرج و مرج و بی‌اخلاقی بر همه جا سایه می‌افکند.
همانطور که دبیرکل در پیام‌شان اشاره کردند، اکنون زمان عقب‌نشینی یا انفعال نیست. ما به عدالت باور داریم. ما به سازمان مللی ایمان داریم که نماینده واقعی حقوق ملت‌ها باشد.
در این روز بیایید تنها به بیان آرمان‌ها بسنده نکنیم، بلکه برای تحقق آنها از نو پیمان ببندیم و سازمان مللی بسازیم که بتواند همین امروز مانع از بلای جنگ نسل‌های آینده را از تکرار بلای جنگ نجات برای نسل کنونی و نسل‌های آینده شود.
در پایان، مایلم ضمن تشکر از آقای پریزنر هماهنگ‌کننده محترم مقیم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران که ماموریت‌شان بعد از چهار سال تلاش جدی و خدمت در مسیر سازمان ملل متحد و ارتقای همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و نهادهای مختلف سازمان ملل، به پایان رسیده است، تشکر و قدردانی کنم. آقای پریزنر در این سال‌ها با رویکردی حرفه‌ای و دغدغه‌مندانه همکاری بسیار ارزشمندی با همکاران من در وزارت خارجه و همچنین با دستگاه‌های ذیربط دیگر داشتند.
برای ایشان از صمیم قلب آرزوی بهترین‌ها را داریم و امیدواریم در هر مسئولیتی که بعد از مسئولیت نمایندگی سازمان ملل متحد در ایران متقبل شوند، مثل همیشه اثرگذار و موفق باشند.
از همه شما تشکر می‌کنم.