متن سخنرانی دکتر کاظم غریب آبادی معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه در کنفرانس بزرگداشت هفتاد و پنجمین سالگرد تصویب کنوانسیونهای ژنو ۱۹۴۹
تهران، مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی، ۲ بهمن ۱۴۰۳
بسم الله الرحمن الرحیم
مهمانان گرامی ، حضار محترم؛
مایلم در ابتدا مراتب خرسندی و افتخار خود را از حضور در آئین بزرگداشت ۷۵ امین سالگرد تصویب کنوانسیونهای چهارگانه ژنو که میراث گرانبهای بشریت می،باشد ابراز نمایم. امروز در اینجا گرد آمده ایم تا هفتاد و پنجمین سالگرد تصویب کنوانسیونهای چهارگانه ی ژنو را گرامی‌بداریم. این کنوانسیونها نه تنها پایه گذار حقوق بین الملل بشردوستانه هستند بلکه در طول این سالها در برخی موارد نقشی اساسی در کاهش رنج و درد انسانها در زمان جنگها و بحرانهای انسانی هم ایفا کرده اند.
مهمانان ارجمند؛
جنگ به عنوان یک پدیده شوم تاریخی به قدمت آفرینش انسان دارد و در این میان حقوق جنگ یا حقوق مخاصمات مسلحانه از جمله مباحث و موضوعاتی است که از آغاز شکل گیری حقوق بین الملل مورد بحث و بررسی قرار گرفته تا این پدیده تلخ را با موازین اخلاقی و انسانی منطبق نماید. حقوق بشر دوستانه با قبول واقعیت این پدیده مخرب به منظور کاهش آلام و احترام به کرامت انسانها، حمایت از غیرنظامیان و جلوگیری از تخریب اموال و محدود کردن آثار ناشی از جنگ و پیگرد و محاکمه و کیفر جنایتکاران جنگی، نقش بسیار تعیین کننده ای در کنترل و هدایت مخاصمات مسلحانه دارد.
گزارشهای سالانه سازمان ملل در مورد حفاظت از غیر نظامیان نشان میدهد که درگیریهای مسلحانه همچنان با تعداد بالای مرگ و میر غیرنظامیان ،مجروحان، افراد آواره، ناپدید شدن و همچنین تخریب و ویران شدن خانه‌ها، مدارس، بیمارستانها و آسیب به زیرساختهای غیر نظامی همراه بوده است. حفاظت از غیر نظامیان نیازمند رویکردی جامع برای پیش بینی و کاهش چنین خطرات و رنج هایی است. تمام تلاشها باید در راستای اطمینان از رعایت قوانین بین المللی بشر دوستانه صورت گیرد و اینکه غیرنظامیان و اهداف غیر نظامی‌بدون توجه به صحنه جنگ، مورد حفاظت قرار میگیرند. سازمان ملل در وادار ساختن طرفهای درگیری به پایبندی به تعهدات خود و احترام به حقوق بین الملل بشردوستانه دارای نقشی حیاتی است. علاوه بر این دولت ها باید برای اطمینان از رعایت حقوق بین الملل بشر دوستانه، اقدامات بیشتری انجام دهند. کنوانسیونهای ۱۹۴۹ ژنو و پروتکلهای الحاقی، سنگ بنای چارچوبهای حقوقی برای حفاظت از غیرنظامیان و کسانی که در منازعات مسلحانه شرکت نمیکنند، هستند.
کنوانسیونهای چهارگانه ی ژنو در حقیقت پاسخی به نیازهای بشری در شرایط بحرانی، جنگ ها و درگیری‌ها بودند. این کنوانسیونها که به منظور حفظ کرامت انسانی در برابر خشونت های جنگی طراحی شدند، به کشورهای امضاء کننده این امکان را میدهد که اصول بنیادین حقوق بشر را حتی در پیچیده ترین شرایط، مورد تاکید قرار دهند.
علاوه بر این موارد، دیوان بین المللی دادگستری در نظر مشورتی خود در سال ۱۹۹۶ در مورد قانونی بودن تهدید یا استفاده از سلاحهای هسته ای بر دو اصل اساسی حقوق بین الملل بشر دوستانه یعنی تمایز بین نظامیان و غیر نظامیان و ممنوعیت رنج های غیر ضروری، تأکید کرده است. دیوان به صراحت اعلام کرده است که کشورها هرگز نباید غیر نظامیان را هدف حملات قرار دهند و در نتیجه هرگز نباید از سلاحهایی استفاده کنند که قادر به تشخیص اهداف غیر نظامی و نظامی نیستند.
به رغم الزام آور بودن قواعد بین المللی بشر دوستانه، چالش جدی که جامعه بین الملل امروزه با آن مواجه است، عدم پایبندی طرفین درگیر به این قواعد است.
حضار گرامی ؛
جمهوری اسلامی ایران همواره به اصول انسانی و بشردوستانه پایبند بوده و بر این باور است که هرگونه نقض این اصول نه تنها به حقوق انسانها آسیب میزند بلکه بر امنیت و ثبات جهانی نیز تاثیر منفی می.گذارد. در این سالها ما شاهد بحرانهای انسانی متعددی در نقاط مختلف جهان بوده ایم که در بسیاری از این موارد نقض آشکار و بی رحمانه اصول حقوق بشردوستانه از جمله در برابر غیر نظامیان و افرادی که تحت تاثیر جنگها و درگیری‌ها قرار میگیرند، مشاهده شده است.
ما معتقدیم که اجرای کامل این کنوانسیونها نه تنها نیازمند اراده سیاسی کشورهای عضو است، بلکه نیازمند تقویت ساز و کارهای نظارتی و همچنین پاسخگویی به موارد نقض حقوق بشر در سطح جهانی می‌باشد.
برای تکیه بر تلاشهای فوق و اجرای بهتر مفاد کنوانسیونهای ژنو۱۹۴۹، مایلم به اطلاع برسانم که یک کارگروه ویژه در قوه قضائیه ایران برای تهیه پیش نویس قانون جدید با هدف جرم انگاری شنیع ترین جنایات بینالمللی از جمله جنایات جنگی تشکیل شده است. اعضای کارگروه مذکور شامل قضات عالی رتبه دادستان‌ها ،وکلا، اساتید برجسته دانشگاه و همچنین نمایندگان وزارت امور خارجه و دادگستری می‌باشند. پس از نهایی شدن این لایحه توسط هیئت وزیران برای تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم میشود.
مهمانان ارجمند؛
مایه تاسف و نگرانی است که در منطقه غرب آسیا از جمله در سرزمینهای اشغالی فلسطین، اجرای قوانین بین المللی بشر دوستانه به شدت نقض می.شود. جدی ترین نقض حقوق بین الملل بشردوستانه، سیاستها و اعمال سیستماتیک ضدانسانی و نژاد پرستانه رژیم اسرائیل در اراضی اشغالی فلسطین است. نسل کشی، ایجاد قحطی، کشتار وسیع غیر نظامیان از جمله کودکان، زنان و سالخوردگان، نابودی بیمارستانها و سیستم بهداشت و درمان، حمله به مساجد، کلیساها، تخریب عامدانه مراکز تاریخی و فرهنگی، حمله علیه کارمندان بین المللی و خبرنگاران، تخریب منازل مسکونی از بین بردن مزارع، کوچ اجباری و دسته جمعی مردم فلسطین، تداوم تجاوز و غصب سرزمینهای فلسطین از طریق شهرک سازی، تنها بخشی از جنایاتی است که علیه ملت فلسطین ارتکاب یافته است.
بی تفاوتی در مقابل این جنایات، بی تفاوتی در مقابل بشریت و کرامت و تمامیت روحی و جسمانی اوست. این بی تفاوتی باعث خواهد شد که مبانی حقوق بین الملل بشر دوستانه که اخلاقی ترین و انسانی ترین مقررات حیات بین المللی هستند، سست و لرزان گردد و باعث شود که جنایتکاران دیگر آن را به عنوان مجوزی تلقی کنند تا در آینده هرگونه جنایتی علیه انسانهای بیگناه را روا بدانند.
تمام موارد فوق بدون توجه به این واقعیت است که رژیم اشغالگر اسرائیل طی دهه‌ها تعهدات خود به عنوان یک قدرت اشغالگر را که در کنوانسیون چهارم ژنو ذکر شده است آشکارا نقض کرده است. این امر توسط نهادهای مختلف سازمان ملل متحد از جمله ارگان قضایی اصلی آن دیوان بین المللی دادگستری در نظر مشورتی دیوار حائل در سال ۲۰۰۴ و همچنین آخرین نظر مشورتی آن در ۱۹ ژوئیه ۲۰۲۴ در مورد پیامدهای قانونی ناشی از سیاستها و اقدامات اسرائیل در اراضی اشغالی فلسطین تأیید شده است.
جهان در حال حاضر با چالشها و تنشهای متعدد درهم پیچیده و ظاهرا مزمنی مواجه است که تلاشهای معدود و حرکتهای محدود صورت گرفته برای حل و فصل آنها ناکافی است، زیرا عوامل ایجاد کننده این بحرانها با سرعت بیشتری عمل میکنند و پیش میروند. گرسنگی، قحطی، آوارگی، تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی مانند سیل ،جنگ، جابجاییهای اجباری، مهاجرت و پناهجویی، درگیریهای مسلحانه و ... بحرانهایی هستند که به نظر میرسد جهان را در کنترل خویش درآورده اند؛ این بحرانها که دومینو وار در مناطق مختلف جهان در حال رخ دادن هستند، حلقه‌های به هم پیوسته یک زنجیره تهدید کننده زندگی انسانها محسوب میشوند.
برخی کشورها که در موضوعات مختلف مدعی صاحب سبک هستند، برای پیشبرد برنامه‌های خود در زمینه‌های مختلف به استانداردهای دوگانه ای دست میزنند که بی ثباتی جهانی و نقض گسترده حقوق مردم را به دنبال دارد؛ این استانداردهای دوگانه در همه زمینه‌ها قابل مشاهده هستند، اما در زمینه حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه وضوح آشکارتری دارند.
حضار گرامی؛
ضمن گرامیداشت این سالگرد مهم به این نکته نیز باید توجه داشته باشیم که تمامی اعضای کنوانسیونها باید به تعهدات خود پایبند باشند و در برابر نقضهای آشکار این اصول نه تنها سکوت نکنند بلکه با همکاریهای مشترک و استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و قانونی از حقوق انسانها در برابر جنگها و خصومتها حمایت کنند. همچنین از تمامی اعضاء خواستاریم که با عزم راسخ، همبستگی و همکاری بیشتر، گامهای موثرتری در جهت تضمین رعایت حقوق بشردوستانه بردارند و به حفظ کرامت انسانی در تمامی سطوح اهتمام ورزند. ما مسئولیت داریم اطمینان حاصل کنیم که هیچ فردی در جنگها و بحرانها از حقوق بنیادین خود محروم نخواهد شد و مرتکبان جنایت در قبال اعمال خود پاسخگو باشند.