کتاب «جستارهایی پیرامون مسایل دریای خزر»
تالیف خانم ها الهه کولایی و شیوا علی¬زاده از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردید.
هدف از انجام این مطالعات تکمیل پژوهش¬های ارائه ¬شده در کتاب "دریای خزر، چالش¬ها و چشم¬ اندازها" با تمرکز بر رفتارها و سیاست¬های هر یک از کشورهای ساحلی بوده است.
با توجه به اهمیت زیست ¬محیطی، اقتصادی و امنیتی دریای خزر برای ایران، بی‌اعتنایی به تحولات پیچیدۀ این منطقه، گزینه‌ای عقلانی نیست. به¬ منظور رویارویی با هر چه که به منافع و اهداف کشور در این حوزه آسیب می‌زند، نهادهای تأثیرگذار بر تصمیم‌های سیاست خارجی باید همه فعالیت‌های کشورهای ساحلی و گفته‌های مقام¬های مسئول آنها را در مورد مسایل مربوط به این پهنۀ آبی به¬ دقت دنبال کنند و از هدف‌ها و فعالیت‌های قدرت‌های منطقه‌ای و ورامنطقه‌ای در این حوزه به خوبی آگاه باشند.
کتاب پیش‌رو در دو بهره تنظیم شده است: محیط زیست و رژیم حقوقی. بهره اول کتاب دو مقاله در مورد محیط ¬زیست دریای خزر در بر دارد.
در اولین مقاله بهره نخست به تهدیدهای زیست¬ محیطی در دریای خزر و نقش «کنوانسیون چارچوبی حفاظت از محیط زیست دریای خزر» در رویارویی با آنها پرداخته شده است. این مقاله با بررسی روند شکل‌گیری، محتوا و اهمیت کنوانسیون در پی آشکار ساختن ظرفیت‌های اجرایی آن است. بخش‌هایی از مقاله نیز به توصیف تهدیدهای زیست ¬محیطی دریای خزر و پیشینۀ فعالیت‌ها در جهت دست‌یافتن به توافق‌های زیست ¬محیطی اختصاص یافته است.
دومین مقالۀ این بهره، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، جایگاه حکمرانی خوب در مدیریت یکپارچۀ سواحل دریای خزر و تأثیر آن بر کاهش مشکلات زیست¬محیطی این دریاچه را بررسی می‌کند.
بهره دوم دربرگیرندۀ مجموعه‌ای از مقاله¬ ها در مورد رژیم حقوقی دریای خزر است. در هر یک از این نوشتارها، بررسی موشکافانه موضع یکی از کشورهای ساحلی در مورد رژیم حقوقی دریای خزر ارائه شده است. منابع انرژی، خطوط انتقال انرژی و روابط هر کشور با سایر کشورهای ساحلی، عناوین فرعی مقاله ها را به خود اختصاص داده است.
در سومین مقاله این کتاب به مسایل جمهوری آذربایجان در دریای خزر پرداخته شده است. منابع نفت و گاز این جمهوری، پیشینۀ بهره‌برداری از این منابع در دوران روسیۀ تزاری و اتحاد شوروی، چگونگی توسعۀ میدان‌های نفتی پس از استقلال و... مباحث مطرح شده در این نوشتار است.
در چهارمین مقاله با عنوان «ایران و دریای خزر»، آماری از ذخایر انرژی این دریاچه و برآورد موجود در بخش‌های ایرانی آن ارائه شده است. در پایان، چگونگی روابط با کشورهای همسایه در خزر و موضع ترکمنستان در مورد رژیم حقوقی مطرح شده است.
"فدراسیون روسیه و دریای خزر"، موضوع ششمین مقاله است. دیدگاه روسیه در مورد رژیم حقوقی دریای خزر، منابع نفت و گاز روسیه، شبکۀ خط لوله‌های داخلی و صادراتی و روابط این کشور با دیگر کشورهای ساحلی، عناوین فرعی این نوشتار است. در مقالۀ هفتم ابتدا رویکرد قزاقستان در مورد رژیم حقوقی دریای خزر، سپس میدان¬های نفتی و گازی این کشور، چگونگی توسعۀ آنها و مسیرهای صادرات انرژی مورد بررسی قرار گرفته است.