ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ در خیزش بیداری اسلامی
چاپ سوم و ویرایش سوم کتاب «ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ در خیزش بیداری اسلامی» تالیف آقای دکتر امیرعبداللهیان در سال 1395 از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردیده است.
خاورمیانه بزرگ از جمله مناطقی است که در آن هویت‌های گوناگون و متضادی در کنار یکدیگر قرار دارند، مسئله هویت در خاورمیانه با دیگر نقاط جهان متفاوت است. مؤلف در پاسخ به پرسش اصلی پژوهش مبنی بر اینکه علت ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ و رابطه آن با خیزش بیداری اسلامی چیست؟ درصدد است که رابطه بین عوامل جامعه‌شناختی و ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ را در ارتباط با خیزش بیداری اسلامی واکاوی نماید. در این تألیف تلاش خواهد شد تا ابعاد مختلف ناکارآمدی طرح به روش علمی و با بهره‌گیری از دیدگاه نظری سازه‌انگاری تبیین گردد تا مشخص شود آیا بی‌توجهی به مباحث مهم هویت، انگاره‌ها، ارزش‌ها و هنجارهای مورد نظر سازه‌انگاری و واقعیات فرهنگی، مذهبی و اجتماعی موجود در منطقه خاورمیانه بزرگ، مهم‌ترین عامل ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ به شمار می‌رود و یا عوامل دیگری در آن نقش دارد؟
در پاسخ به سؤال اصلی، فرضیه این است که عوامل جامعه شناختی، به ویژه هویت، عمده ترین عامل ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ و مهم‌ترین مؤلفه در بیداری اسلامی به شمار می رود. برای تأیید این فرضیه، نقش و عوامل جامعه شناختی را بررسی نموده و با مروری بر پیشینه و جهت گیری طرح خاورمیانه بزرگ، ابعاد و نقش هویت را مورد واکاوی قرار داده و رابطه آن با تحولات اخیر منطقه، یعنی بیداری اسلامی را نشان می دهد. کتاب حاضر درصدد است با نگرش جامعه شناختی و تکیه بر ایده‌ها و هویت‌ها ادعا نماید که "ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ" به این علت بوده است که عوامل فرهنگی و هویتی در تئوری و عمل نادیده گرفته شده و عملاً به مقدمه‌ای تبدیل شد که متعاقب آن تحولات بیداری اسلامی را در منطقه رقم زد.
کتاب حاضر دارای هفت فصل است. در فصل اول ضمن ارائه الگوی تئوریک بحث، اصل طرح خاورمیانه بزرگ، مبانی و کارکرد آن از منظر سازه‌انگاری مورد بررسی قرار می‌گیرد. این فصل سعی دارد اساس طرح خاورمیانه بزرگ مطرح شده از سوی آمریکا را مورد واکاوی عمیق قرار دهد. در واقع شناخت ابعاد متفاوت این طرح، مخاطب را نسبت به میزان موفقیت یا عدم آن اگاه‌تر می‌سازد. به عبارت دیگر این فصل تلاش دارد نقش دولتهای بازیگر در این طرح و ارتباط آن بافعال‌‌سازی روند به اصطلاح صلح خاورمیانه را مورد کنکاش قرار دهد.
در فصل دوم عوامل جامعه‌شناختی طرح خاورمیانه بزرگ مورد بررسی قرارمی‌گیرد. مباحثی نظیر شاخص‌های جامعه‌شناختی طرح، گفتمان سنتی، نقش احزاب وگروههای سیاسی ـ اجتماعی، بحران هویت حاکم بر منطقه خاورمیانه و نهایتاً شاخص‌های ناکارآمدی طرح مذکور مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فصل سوم به عنوان مطالعه موردی کشور عراق را بعد از اشغال آمریکا و انگلیس (2003) تحت عنوان بوته آزمایش طرح خاورمیانه بزرگ مورد بحث قرار میدهد. در این فصل ارتباط بین اشغال عراق توسط آمریکا با طرح یاد شده و همچنین مباحثی نظیر استراتژی مهار و استراتژی خروج در قالب موافقت‌نامه امنیتی آمریکا و عراق مورد مداقه قرار می‌گیرد.
فصل چهارم این کتاب با عنوان تأثیر ساختار قدرت در ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ به بحث ساختار قدرت در منطقه خاورمیانه و ارتباط آنبا ناکارآمدی طرح اختصاص می‌یابد و موضوع بافت جمعیتی منطقه و بحران مشروعیت را مورد کنکاش قرار میدهد.
فصل پنجم این پژوهش به موضوع بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه می‌پردازد و معتقد است که ناکارآمدی و عدم موفقیت طرح خاورمیانه بزرگ مقدمه‌ای برای شعله‌ور ساختن موج بیداری اسلامی بود. به عبارت دیگر، تلاش‌های مستمر آمریکا برای جا انداختن طرح یادشده و حمایت‌های فزاینده از برخی حکام عرب منطقه در اجرایی‌کردن طرح خاورمیانه بزرگ، نتیجه معکوس داد و تبدیل به عامل شتاب‌دهنده‌ای شدکه موج بیداری اسلامی مردم منطقه خاورمیانه را به دنبال داشت. این فصل تلاش دارد ارتباط سیستماتیک بین سیاستهای ناکارآمد واشنگتن در منطقه و از جمله طرح خاورمیانه بزرگ و موج خیزش بیداری اسلامی در منطقه را تبیین نماید.
در فصل ششم که در ویرایش دوم تحت عنوان موج دوم تحولات غرب آسیا و شمال آفریقا به متن کتاب اضافه شده است، تحولات مربوط به کشورهای جمهوری عربی مصر، سوریه، تونس، لیبی، فلسطین، یمن و بحرین مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.
در فصل هفتم که در ویرایش سوم کتاب با عنوان واکاوی دوباره تحولات بحرین، سوریه و یمن به متن کتاب اضافه شده است، به دلیل استمرار بحران در سوریه، یمن و بحرین برخی تحولات دیگر این کشورها تبیین گردیده و مباحثی همچون امواج بیداری اسلامی و رفتارشناسی خیزش‌های اسلامی خاورمیانه و تحولات سوریه؛ واکاوی تحولات یمن، تجاوز آمریکا - عربستان سعودی و همچنین پیامدها واکاوی تحولات بحرین مورد بررسی قرار گرفته است.
در ادامه فصل هفتم، مبحثی تحت عنوان جمع‌بندی و آینده‌پژوهی آمده است که در آن به متغیرهای مختلف در ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ و موج خیزش بیداری اسلامی پرداخته و استدلال می‌نماید که یکی از دلایل موفقیت انقلاب‌های عربی، به موضوع بومی‌بودن و مردمی بودن حرکت و عدم نقش‌آفرینی نیروهای بین‌المللی و بازیگران خارجی، از جمله طراحان ابتکار خاورمیانه بزرگ، در ایجاد انقلاب‌های عربی مرتبط است.
در بخش ضمائم علاوه بر واژه‌نامه‌های تخصصی لغات انگلیسی استفاده‌شده در این پژوهش، متن اصلی انگلیسی طرح خاورمیانه بزرگتر و منابع مورد استناد، سخنرانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، مقام معظم رهبری و رییس جمهور محترم در دو همایش بین‌المللی بیداری اسلامی و جوانان و بیداری اسلامی که طی سال 1390 در تهران برگزار گردید جهت استفاده مطلوب دانشجویان و پژوهشگران محترم آمده است.